Kennisdomein beroepsgeheim en het doorbreken ervan in de zorg, jeugdzorg en sociaal domein
Beroepsgeheim en privacy in de zorg en de jeugdzorg
In onze Prisma calamiteitenonderzoeken krijgen we te maken met vraagstukken en dilemma's rondom beroepsgeheim, privacy en kennisdelen in de keten. We volgen dit thema en verzamelen de belangrijkste kennisbronnen. We delen dat overzicht graag met onze volgers en klanten portfolio). Iedere zorgprofessional heeft een beroepsgeheim. Zonder toestemming van de cliënt mag een zorgprofessional geen informatie met derden delen. Zorgverleners, die noodzakelijk betrokken zijn bij de zorg aan de cliënt zijn geen derden.
Wanneer mag het beroepsgeheim doorbroken worden?
- met toestemming van de cliënt;
- als sprake is van een wettelijke plicht (bijvoorbeeld de plicht om aan de GGD bepaalde infectieziekten te melden of een verklaring te overleggen in geval van een overlijden of levensbeëindiging (zoals bij euthanasie) en -onder omstandigheden - aan toezichthouders. Voor hulpverleners is een mededelingsplicht zeldzaam. We vinden deze meestal in de ‘verplichte’ relaties; bij de Jeugdwet in geval van ondertoezichtstelling en een soortgelijke verplichting is te vinden in de Reclasseringsregeling;
- bij meldrecht (Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling);
- als sprake is van een conflict van plichten (noodsituatie). Op grond van conflict van plichten kan een zorgprofessional zijn beroepsgeheim doorbreken. Dit gebeurt zorgvuldig en de afwegingen die worden gemaakt worden vastgelegd.
Infographic doorbreken beroepsgeheim
Informatie over het beroepsgeheim van het Ministerie van VWS
VWS verstrekt ook informatie over het beroepsgeheim. Hier wordt ook de vraag beantwoord, wat het betekent als een cliënt wilsonbekwaam is.
- Pagina over het beroepsgeheim van het ministerie van VWS
- Pagina over wilsonbekwaamheid van het ministerie van VWS
Toestemming van de cliënt bij beroepsgeheim en omgaan met dossier (in de jeugdhulpverlening)
Het hulpverleningsdossier is bedoeld om bij te dragen aan goede zorg. Maar misverstanden en onduidelijkheden over wat er wel en niet in een dossier thuis hoort en wie het mag inzien, kunnen die goede zorg ook in de weg staan. Daarom is er vanuit het programma Zorg voor de Jeugd een uitgebreide wegwijzer gemaakt over de rechten en plichten rondom het dossier in het jeugddomein.
Doorbreken van het beroepsgeheim bij meldrecht (Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling)
In Nederland hebben we een verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, maar geen meldplicht, maar een meldrecht. Iedere beroepskracht heeft het wettelijk recht om, ook zonder toestemming van (de ouders van) de cliënt, vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling te melden bij Veilig Thuis. Het meldrecht betekent ook dat beroepskrachten, zonder toestemming van de cliënt, op verzoek van Veilig Thuis informatie mogen verstrekken over de betrokkene. Door te werken met een meldcode blijft de beslissing om vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling wel of niet te melden, berusten bij de professional. Het stappenplan van de meldcode biedt hem houvast bij die afweging.
Waarom is er sprake van een meldrecht en geen meldplicht bij huiselijk geweld en kindermishandeling?
Uit onderzoek is gebleken, dat er meerdere redenen zijn om de toegevoegde waarde van een meldplicht te relativeren. Een professional die meldt op grond van een meldplicht, doet dat wellicht niet alleen uit een gefundeerd vermoeden van geweld, maar misschien ook uit angst voor aansprakelijkheid als hij het niet meldt. Daardoor stijgt weliswaar het aantal meldingen, maar niet de kwaliteit ervan. Een meldplicht leidt zo tot overbelasting van het systeem en tot onnodig stigmatiserende onderzoeken, zonder duidelijke pluspunten voor hulp aan, en bescherming van, het kind en het gezin. Een betere weg is het ondersteunen van de professional bij zijn/haar handelen. Het gebruik van het instrument meldcode blijkt te bevorderen dat (potentiële) geweldssituaties eerder worden gesignaleerd en gemeld.
Augeo heeft in haar bibliotheek een folder opgenomen over het doorbreken van het beroepsgeheim bij meldrecht in het kader van de meldcode
Conflict van plichten bij het doorbreken van geheimhoudingsplicht
Voor elke professional bestaat daarnaast altijd de mogelijkheid om bij een ‘conflict van plichten’ de geheimhoudingsplicht te doorbreken. ‘Conflict van plichten’ betekent dat er ondanks de geheimhoudingsplicht toch een dringende reden kan zijn om informatie te verstrekken. De plicht om te zwijgen botst met het recht om te spreken vanwege zwaarwegende belangen van de cliënt of een ander. De beslissing om de geheimhoudingsplicht te doorbreken kan alleen in een concreet geval gemaakt worden. Vaak is in die situaties sprake van een dilemma en een ongelijke machtsverhouding; een kind moet beschermd worden tegen een ouder, een hulpbehoevende tegen een hulpverlener met verkeerde motieven enzovoorts.
Het maken van een belangenafweging is belangrijk als je overgaat tot het doorbreken van het beroepsgeheim:
- Het is niet mogelijk om toestemming van de cliënt te vragen of te krijgen;
- Je komt in gewetensnood als je het beroepsgeheim niet doorbreekt;
- Zwijgen kan ernstige (verdere) schade opleveren;
- Het doorbreken van het beroepsgeheim kan deze schade voorkomen;
- Het beroepsgeheim wordt zo min mogelijk geschonden;
- Je ziet geen andere weg om het probleem op te lossen.
Morele dilemma's bij het doorbreken van beroepsgeheim
Veel kennisbronnen gaan over juridisch perspectief bij het doorbreken van het beroepsgeheim. Het doorbreken van het beroepsgeheim kent een juridisch perspectief, maar ook een moreel perspectief. Bij het doorbreken van het beroepsgeheim spelen beide perspectieven een rol.
Een zorgprofessional is een goed hulpverlener die handelt in overeenstemming met de verantwoordelijkheid die daarbij hoort en die is vastlgegd in de voor hem of haar geldende professionele standaard. Er zijn vier morele basispricincipes in de zorg:
- Respect voor autonomie: de wens van de patiënt zo veel mogelijk respecteren.
- Niet schaden: mensen geen schade toebrengen.
- Weldoen: zo veel mogelijk het welzijn van mensen bevorderen, inclusief hun leven beschermen.
- Rechtvaardigheid: de ene persoon niet anders (minder of beter) behandelen dan de andere persoon met dezelfde behoefte.
Bron: Principles of biomedical ethics, T.L. Beauchamp en J.F. Childress (2012)
Professionals balanceren tussen morele basisprincipes in de zorg, de professionele standaard van de beroepsgroep waartoe hij behoort, waarden van de cliënt en zijn familie en het beleid van de organisatie en de wet- en regelgeving. Dat levert ethische vragen en dilemma’s op die je steeds voor de vraag stellen: wat is goede zorg in deze situatie?
- Zorg voor beter heeft een mooi kennisdomein ontwikkeld over morele dilemma's
Gegevensuitwisseling en beroepsgeheim in de GGZ
Op de website van de Nederlandse vereninging voor psychiatrie zijn diverse handreikingen te vinden voor psychiaters en voor samenwerking in de keten.
Gegevensuitwisseling en beroepsgeheim in de jeugdzorg
Voor de jeugdzorg is een privacyapp ontwikkeld. Deze app bevat informatie voor jongeren en voor jeugdbeschermers, medewerkers in de jeugd-GGZ, jeugd- en huisartsen, medewerkers van wijkteams en Centra voor Jeugd en Gezin, sociaal werk, en medewerkers van gemeentelijke jeugdteams.
Gegevensuitwisseling en beroepsgeheim in de gehandicaptenzorg
Op het kennisplein gehandicaptenzorg zijn de volgende kennisbronnen te raadplegen. Hier vind je uitgebreide informatie over de mogelijkheden om het beroepsgeheim te doorbreken en wel kennis te delen in de keten.
- Handreiking beroepsgeheim en verschoningsrecht van de VGN
- Informatie over geheimhouding en privacy op het kennisplein gehandicaptenzorg
- Stappenplan doorbreken van het beroepsgeheim
Gegevensuitwisseling en beroepsgeheim rond casuïstiek in het sociaal domein
Om kwetsbare mensen beter te helpen is het vaak nodig dat partijen in het sociaal domein samenwerken. Publicaties over hoe die samenwerking vorm kan krijgen is te vinden op de website:
Wetsvoorstel aanpak meervoudige problematiek in het sociaal domein (Wams)
In maart 2023 is het wetsvoorstel Aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams) naar de 2e kamer gestuurd een wet komt die regelt dat de handelingsverlegenheid om gegevens uit te wisseen in het sociaal domein juridisch wordt opgelost. Het doel van de Wams is om knelpunten weg te nemen die organisaties in het sociaal domein ervaren als zij persoonsgegevens uitwisselen bij het aanpakken van meervoudige problematiek.
Sociaal werkers en zwijgplicht
Een sociaal werker heeft formeel geen beroepsgeheim, wel een zwijgplicht. Deze zwijgplicht geldt voor gebruik als professional in het werk; de sociaal werker houdt zich aan zijn beroepscode. In de jeugdhulp is het zelfs een wettelijke plicht, omdat de beroepscode is opgenomen in de Wet op de Jeugdhulp. Maar voor alle sociaal werkers geldt dat zij zich voor de rechter kunnen beroepen op hun zwijgplicht. Het is aan de rechter om dit al of niet voor gebruik in de rechtszaal toe te staan.' Citaat: (6.5.2) uit 'Moresprudentie. Ethiek en beroepscode in het sociaal werk'.
Sociaal werkers hebben de verplichting om te zwijgen over hetgeen zij weten en horen van hun cliënten. Maar soms is het nodig om de gouden regel rond geheimhouding niet op te volgen. Wanneer verbreek je de vertrouwelijkheid? Waarom? En hoe doe je dat op een goede manier? Deze factsheet biedt een stappenplan waarmee je kunt komen tot de juiste afweging.
Doorbreken beroepsgeheim verpleegkundigen en verzorgenden
Informatie over het doorbreken van het beroepsgeheim zoals vastgelegd in de beroepscode op de website van de V&VN
Doorbreken beroepsgeheim artsen
Geregeld, met name na incidenten waarbij onschuldige slachtoffers vallen, wordt een roep om versoepeling van het medisch beroepsgeheim gehoord. Deze geluiden kunnen afkomstig zijn van onder andere de politie, het Openbaar Ministerie (OM), de Inspectie Gezondheidszorg en jeugd (IGJ) en de Onderzoeksraad voor de Veiligheid. Het medisch beroepsgeheim is niet absoluut. In bepaalde gevallen kan het geoorloofd zijn om het beroepsgeheim te doorbreken, ook jegens politie of justitie. Bijvoorbeeld als dat geschiedt met toestemming van de patiënt, of als dat wettelijk verplicht is, of na afweging van een conflict van plichten.
Medisch beroepgeheim en de zorgplicht van de arts bij kindermishandeling
Proefschrift (2019) over het breoepsgehiem en zorgplicht van de arts bij kindermishandeling gaat over het medisch beroepsgeheim: waar staat het voor en welke gronden gelden er voor het doorbreken ervan. Daarbij wordt ook de zogeheten zorgplicht die een arts heeft, betrokken. Juist deze plicht om goede zorg te verlenen, blijkt een goede grondslag voor het doorbreken van het medisch beroepsgeheim, en dus om te spreken. Vervolgens wordt bekeken in hoeverre een accentverschuiving, die iedereen zo graag wil, richting 'spreken' vorm kan krijgen in de verschillende situaties waarin een arts, vooral de huisarts, wordt geconfronteerd met mogelijke kindermishandeling.
Gegevensuitwisselingen psychologen, pedagogen en orthopedagogen
- Uitleg op de website van het Nederlands Instituut voor psychologen (NIP)
- Uitleg op de website van de Nederlandse Vereniging van pedagogen en onderwijskundigen (NVO)
Gegevensuitwisseling voor scholen
Het NJI heeft een handreiking geschreven over de uitwisseling van gegevens van scholen met externen.
